Beste lezer,

-2023 was voor het WODC een bijzonder jaar. De organisatie bestond toen namelijk 50 jaar. Een van de belangrijkste momenten van 2023 was dan ook op 9 november, toen we dit jubileum vierden met een prachtig, drukbezocht symposium. Dat symposium hebben we gebruikt om onze naam en het bijbehorende onderschrift te wijzigen. Samen met onze secretaris-generaal Dick Schoof heb ik het WODC omgedoopt tot Wetenschappelijk Onderzoek en Datacentrum, Kennisinstituut voor de rechtsstaat.

50 jaar in dienst van de rechtsstaat

Het motto van dit magazine is ‘50 jaar in dienst van de rechtsstaat’. Waarom vinden WODC-ers dat belangrijk? Omdat de rechtsstaat niet alleen de scheiding der machten is in een wetgevende, controlerende en uitvoerende macht. In een rechtstaat is iedereen gelijk voor de wet, burgers zowel als overheden. Voor het WODC is de rechtsstaat ook het versterken van een democratische cultuur. De rechtsstaat is een samenhangend stelsel van normen en waarden, van gewoontes en tradities. Samen vormen deze het fundament van een land waar vrijheid, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid voor de burger gegarandeerd zijn. Waar elke burger bescherming geniet van diens rechten en vrijheden, tegen medeburgers én tegen de overheid (Prodemos).

Duiding van onze onderzoeken

50 jaar heeft het WODC de taak om deze cultuur van de rechtsstaat met feiten en redelijke argumenten te bewaken en te versterken. Om met onderzoek bij te dragen aan evidence informed beleid. In 2023 hebben WODC-ers die taak ruimer opgevat. Tot dan deden WODC-ers onderzoek en deelden de uitkomsten met beleidsdirecties. In 2023 is er voorzichtig begonnen om op basis van onderzoeksuitkomsten ook mogelijke scenario’s te laten zien en adviezen te geven. Het is niet aan WODC om beleid te bepalen, maar het bieden van een aantal handreikingen voor mogelijke routes kan bijdragen aan het versterken van beleid. Daarmee draagt het WODC sinds 2023 ook bij aan meer uitvoerbaar beleid en dus uitdrukkelijk aan de verbetering van de uitvoering.

Veranderingen binnen het WODC

2023 was ook een jaar met verschillende ‘eerste' keren. Het WODC vestigde haar eerste bijzondere leerstoel. André van der Laan is bijzonder hoogleraar Jeugd- en Adolescentencriminaliteit geworden aan de Universiteit Leiden. De bijzondere leerstoel zal de samenwerking met de Leidse Faculteit der Rechtsgeleerdheid versterken. Daarnaast begon het WODC haar eerste podcastkanaal: Dossier WODC. Met Dossier WODC Live begonnen we een rondje langs de universiteiten om studenten en docenten te vertellen over ons onderzoek. En de D in onze naam werd veranderd van Documentatie naar Data. Het gebruik van data wordt namelijk steeds belangrijker en neemt toe in hoeveelheid en complexiteit. In 2023 bleek het noodzakelijk om voor het eerst een eigenstandige data-afdeling in te richten. De nieuwe functies van Chief Data Officer, Security Officer en IT-manager versterken onze slagkracht.

Meer met data

Ook het belang van een verantwoorde wetenschappelijke omgang met data werd eind 2023 nog eens extra onderstreept. Het WODC haalde namelijk samen met het Nederlands Forensische Instituut (NFI) een grote subsidie binnen bij het Fonds voor Faciliteiten Toegepast Onderzoek van het ministerie van Economische zaken. Als Rijkskennisinstellingen (RKI) mochten we meedingen naar een subsidie voor het ontwikkelen van een infrastructuur waarin je data uit het justitie- en veiligheidsdomein efficiënt kunt analyseren. Een infrastructuur die ook nieuwe mogelijkheden biedt voor onderzoek door derden. Onder andere TNO, SURF en het JenV Datalab werken samen aan de ontwikkeling van deze infrastructuur, genaamd JusticeLink. Nu, maart 2024 , zijn de voorbereidingen in volle gang.

De grote uitdaging voor een dergelijke structuur zal zijn om een goede balans te vinden tussen wat kan en wat mag. Want 2023 was ook het jaar van ChatGPT: het eerste breed bruikbare AI-programma voor het ontwikkelen van taalmodellen. Wat kán is veelbelovend, maar in het kader van ‘bijdragen aan een sterke rechtsstaat’ is het belangrijk om in het brede enthousiasme niet te vergeten dat er een verschil is tussen wat kan en wat mag.

Prof. Dr. G.J.L.M. (Gerty) Lensvelt-Mulders Directeur WODC